Το όνομα Λαφιώνα (2)

Ο Λαφιώνας  ή  η Λαφιώνα ;

(Κώδικας. 4η δημοσίευση)

    Ο νεολογισμός που έχει κυκλοφορήσει τα τελευταία χρόνια, και θέλει το όνομα του χωριού ως "ο Λαφιώνας", αρσενικό όνομα, μας θέτει εδώ και χρόνια εν απορία, ηχεί πολύ παράξενο στα αυτιά μας και δεν υπάρχει εύκολη εξήγηση στο πότε και γιατί άρχισε και από ποια Νομαρχιακή τότε υπηρεσία .

Και σίγουρα οφείλεται σε κρατική υπηρεσία, γιατί οι χωριανοί μας πάντα αποκαλούσαν το  χωριό τους: Η Λαφιώνα

    Από την πρώτη στιγμή που ξεφυλλίσαμε τον Εκκλησ.Κώδικα, ανάμεσα στα άλλα θέματα που θα θέλαμε να τον συμβουλευτούμε, προσθέταμε και το θέμα του ονόματος του χωριού.

     Έχοντας διαβάσει τις περισσότερες από τις 196 χειρόγραφες πράξεις των δυο τόμων, το όνομα του χωριού παρουσιάζεται πολλές φορές αλλά πάντα χωρίς άρθρο, που θα μπορούσε να μαρτυρήσει το γένος. 

π.χ. Υπογράφει στην εισαγωγή ο Πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης:

αωξΓ Σεπτεβρ# Ζ λαθιώνη   δηλαδή: 1863 Σεπτεμβρίου 7  εν Λαθιώνι .  

και προχωρώντας στις ημερομηνίες συναντούμε το όνομα ως:

1864.............. λαθιώνας αλλά και λαφιών

1866.............. λαθιών

1868.............. λαφιώ#

1869.............. λαφιών

1871.............. εν λαφιώνα

1873.............. κοινότης λαφιόνα  και λαφιώνα

1876.............. εν λαφγιόνα, (το γράφει ο εκ Πέτρας δάσκαλος Μιχαήλος μακρι Γιανάκης)

1880.............. εν λαθιώνι

1881.............. εν λαφιώνα
1893.............. Εν Λαφιώνι
1897.............. εν χωρίου λαθιώνας  (είναι πτώση γενική;)
1900-1902.... Εν Λαθιώνι
κλπ.

    Με σκοπό να υποστηρίξουμε τη γνώμη της προφορικής παράδοσης, που θέλει το όνομα της Λαφιώνας να είναι θηλυκό, όπως το κληρονομήσαμε από τους γονείς και τους παππούδες μας παραθέτουμε δυο στοιχεία που βρίσκονται στον πρώτο τόμο του κώδικα.

1. Η 44η πράξη του πρώτου τόμου τελειώνει όπως φαίνεται:

Υπογράφουν με τα ονόματά τους τρεις μάρτυρες και στο τέλος ο ιερέας : 
                 παπά Παναγιότις εφιμέριος λαθιόνας 
Το όνομα "λαθιόνας" είναι σε πτώση γενική του  ονόματος η λαθιόνα.
Αν ήταν ο λαθιόνας θα έκανε στη γενική πτώση λαθιόνα και όχι λαθιόνας.



2. Στη 16η πράξη έχουμε τη μοναδική φορά που συναντούμε το όνομα Λαφιώνα με άρθρο!

Πρόκειται για το προικοσύμφωνο του Βασιλείου Ζαφειρίου από το 1866 που αρραβωνιάζει την κόρη του Καλλιόπη με τον Νικόλαο Γιαννάκη από την Άργενο και εκτός άλλων προικίζει την κόρη:

 Α ον Το οσπίτιον καθώς ευρίσκεται, η δε σκέπαση θα αλλάξει και θα χωρίσει και ένα μέρος νοντά.
 Β ον  Όσα πράγματα ευρίσκονται  εις την λαθιώνα  είναι των δυο θυγατέρων μου εκτός η πιτζούλα.
κλπ

    Έχουμε λοιπόν τη λαϊκή μαρτυρία, γραπτή παράδοση του χωριού μας, ότι από τόσο παλιά το όνομά του ήταν αυτό που ακούγεται και σήμερα, με φ ή με θ και με θηλυκό άρθρο : Η Λαφιώνα .

Το όνομα Λαφιώνα

                  Λαφιώνα ή Λαθιώνα   

 (Κώδικας,  3η δημοσίευση)

  Μερικές σκέψεις για το όνομα του χωριού με αφορμή τις αναφορές του Κώδικα στο θέμα. 

             Α.   ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ

  1. Το όνομα του χωριού για πρώτη φορά στην ιστορία της Λέσβου βρίσκεται σε Οθωμανικά κρατικά έγγραφα (Tapu Tahrir Defter 264, 598) του 1548  για φορολογική χρήση και αναφέρει την ύπαρξη στο χωριό 83 χριστιανικών οικογενειών (δηλαδή λίγο λιγότερους από 500 κατοίκους) και αναφέρει και τους δυο ελαιόμυλους του χωριού, όπως και τα σιτηρά ως κύρια παραγωγή. 
Είναι στην παλαιοθωμανική γραφή και δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τον τρόπο γραφής του και την ορθογραφία που χρησιμοποιείται. 
Σε παρόμοια έγγραφα επαναλαμβάνεται στα έτη 1581 και 1899 (Lafyona karyesinin hulasasι).

   2. Η αναφορά του χωριού σε ελληνικό έγγραφο  γίνεται στην περιγραφή της Μητρόπολης Μηθύμνης από τον μητροπολίτη Γαβριήλ στο έτος 1620, με το όνομα "Λαθιόνας".

3. Μια άλλη πηγή για το όνομα μπορούμε να θεωρήσουμε την κτητορική επιγραφή στο υπέρθυρο του Αγίου Γεωργίου στο ρούδι, όπου μετά τα ονόματα όσων συνέβαλαν στην ανέγερση του ναϊδρίου, αναγράφεται: Λαθιών 1885.

4. Ακόμα έχουμε τις καταγραφές του Σταυράκη Αναγνώστου : 
Λαθιών : κατοικουμένη υπό χριστιανών, ίσως ως εις κεκρυμμένον τόπον κειμένη, (Η Λεσβιάς Ωδή ) . 

                 Β.  ΑΠΟ ΤΟΝ  ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ

   Στον εκκλησιαστικό κώδικα του χωριού, το όνομα αναγράφεται τόσες φορές όσες σχεδόν και οι πράξεις  που γράφτηκαν στους δυο τόμους του, για τα προικοσύμφωνα τις διαθήκες, τα δωρητήρια κλπ. 

Μετρήθηκε η αναγραφή ως Λαθιώνα (λαθιώνα. λαθιών, Λαθιώνι) 98 φορές και ως Λαφιώνα  (λαφιών, λαφιώνος, λαφγιόνα κλπ) άλλες 80.

Από το 1863 μέχρι το 1905 υπερτερεί το Θ. 

Αμέσως μετά όμως αρχίζει να αυξάνει το Φ, για να μονιμοποιηθεί στην εποχή της απελευθέρωσης (1912) και μετά.

Απριλίου 7,  Τή 1866 λαθιών!

   Από την σποραδική εμφάνιση του ενός και του άλλου τύπου του ονόματος με το θ ή το φ, φαίνεται, ότι δεν υπάρχει κάποιος κανόνας ή και δεν ενοχλεί η διαφορά.

Οι ιερείς και οι δημογέροντες ανάλογα με τη μόρφωση που διέθεταν, έγραφαν και το όνομα του χωριού και πρόσεχαν ή δεν πρόσεχαν καθόλου τη διαφορά και την ορθογραφία.


   Και βέβαια, να μην παραθεωρούμε την πολύ σημαντική προφορική παράδοση του χωριού, που τείνει να ξεχαστεί, κατά την οποία οι παλιότεροι κάτοικοι και τα γύρω χωριά (Πέτρα Στύψη, Σκουτάρος) μας ονόμαζαν Λαθιώνα και λαθιωνιάτες και μας ονομάζουν ακόμη.

           Συμπέρασμα:

   Το όνομα του χωριού σύμφωνα με τα περισσότερα στοιχεία που μας έρχονται από το κοντινό μας παρελθόν, ήταν Λαθιώνα και η σημασία της λέξης είναι άγνωστη, αν και μπορούμε να δεχτούμε την υπόθεση που κάνει πρώτος ο Σταυράκης  Αναγνώστου (1850), ότι ονομάστηκε έτσι το χωριό από το αρχαίο ρήμα λανθάνω= διαφεύγω της προσοχής, επειδή η τοποθεσία του είναι κρυμμένη, δεν φαίνεται εύκολα.

   Σήμερα μετά την παραφθορά του θ και αντικατάσταση με  φ , το όνομα κατέληξε στο Λαφιώνα .

Σίγουρα όλες αυτές οι λεπτομέρειες δεν αποτελούν πρόβλημα αλλά είναι στοιχεία που συμπληρώνουν ή θα συμπληρώσουν κάποια στιγμή τη μικρή ιστορία του χωριού μας.

        Ένα άλλο θέμα που αφορά το όνομα του χωριού είναι το γένος!

Το όνομα Λαθιώνα ή Λαφιώνα είναι γένους θηλυκού, όπως το θεωρούμε εμείς οι κάτοικοί της εδώ και δεκαετίες ή αρσενικό, όπως θέλουν να επιβάλουν οι δημόσιες υπηρεσίες της Μυτιλήνης; 
Έχουμε κάποιο στοιχείο υπέρ της μιας ή της άλλης περίπτωσης;

               (Μέχρι το επόμενο άρθρο, αν έχει κάποιος γνώμη, ας μας τη στείλει).

Τα έθιμα του αρραβώνος

(ΚΩΔΙΚΑΣ 2η δημοσίευση)

Ο ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ  

Στη αρχή του πρώτου τόμου του κώδικα υπάρχει κείμενο που έχει θέση προλόγου, και κάνει προσπάθεια να παρακινηθούν οι κάτοικοι του χωριού, να καταγράφουν τις σημαντικές στιγμές τους.
Απευθύνεται λοιπόν ο τότε  μητροπολίτης Μηθύμνης (1863), δια χειρός Πρωτοσύγκελλου Νεκτάριου, προς τους λαφιωνιάτες ως εξής:
ευλαβέστατε εφημέριε......... πρόκριτοι, και προεστώτες και λοιποί άπαντες ευλογημένοι χωριανοί, άνδρες και γυναίκες, πλούσιοι και φτωχοί, νέοι και γέροντες, τέκνα εν κυρίω ημίν λίαν περιπόθητα! Χάρις είη υμίν άπασι και ειρήνη και έλεος παρά Θεού.
Μετά τον εκτενή αυτό χαιρετισμό, αναλύει τη σχέση των χριστιανών με τον Χριστό και εξηγεί τη σημασία του βαπτίσματος που δίνει η εκκλησία στα νέα μέλη της. Και άρα με την χάρη αυτή του αγίου πνεύματος ντυνόμαστε τον Χριστό και αντιλαμβανόμαστε τις υποχρεώσεις μας απέναντι στην αλήθεια και τη σωστή ζωή.
Και αφού απαριθμήσει όσα σωστά ή και απορριπτέα έχει η ζωή του Χριστιανού, προχωρεί στο επόμενο στάδιο της ζωής μετά τη βάπτιση, που είναι ο αρραβώνας και η στεφάνωση. "Και ο καλώς βαπτισθείς και καλώς αρραβωνισθείς είναι καλώς στεφανωμένος για μια σωστή και στέρεη  ζωή για να υπάρχει η ειρήνη και η ευτυχία".

Δίνει ιδιαίτερη σημασία στα έθιμα που πρέπει να τηρούνται στον αρραβώνα. Είναι γνωστό ότι το χρονικό διάστημα του αρραβώνα ήταν από ένα έτος μέχρι και πολλά.

Α. Όποιος αρραβωνιάζεται οφείλει να καλέσει τον ιερέα και τους προεστούς του χωριού και να καταγραφεί στον κώδικα όλη η συμφωνία της προικοδοσίας, όπου και θα υπογράφουν και τα δυο μέρη και θα υπόσχονται να την τηρήσουν. 
Και αν κάποιο από τα δυο μέρη δεν τηρήσει τα συμφωνημένα, πρέπει να πληρώσει τρεις χιλιάδες γρόσια πρόστιμο, τα μισά στο μέρος που τήρησε τη συμφωνία και τα άλλα μισά στην Εκκλησία.
Χωρίς την επικύρωση του αρραβώνα από τον ιερέα τον προεστό και τον επίτροπο, θεωρείται άκυρος και θα υφίσταται κυρώσεις αφορισμού και προστίμου από την εκκλησία.

Β. Κατά τη διάρκεια του αρραβώνα ο γαμβρός μπορεί να επισκέπτεται την νύφη μόνο σε επίσημες γιορτές, ποτέ μόνος αλλά πάντα με δυο ή τρεις ανθρώπους.
Εάν φανερωθεί ότι συχνάζει μόνος του εις το οσπήτιον της αρραβωνιαστικιάς του, αμέσως να τον συλλαμβάνωσιν οι προεστοί και ο επίτροπος και να τον στεφανώνωσιν. 
Εάν όμως η πενθερά του τον δέχεται κρυφίως, αύτη πρέπει να αφορίζηται και να πληρώσει εις την εκκλησίαν γρόσια εκατόν!

Γ.Όταν ο μελλόνυμφος πηγαίνει ή έρχεται από ταξίδιον, ο πενθερός ή η πενθερά να προσφέρει εις αυτόν μόνον το ανέκαθεν τακτικόν δώρον, δηλαδή μέλι και κρασί ολίγον, όχι όμως και εις τους λοιπούς αδελφούς ή συγγενείς.

Δ. Εις διάστημα ενός έτους τέσσερα μόνον γλυκίσματα συγχωρείται να προσφέρει η πενθερά εις τον γαμβρόν : Των Χριστουγέννων των Φώτων και εις την Λαμπρήν και το όνομά του. 
Εκτός δε των τεσσάρων όποια γυνή τολμήσει να υπάγει γλυκίσματα, αύτη θέλει αφορίζεται και να πληρώσει εις την εκκλησίαν γρόσια εκατόν.
Πρέπει να λείψουν όλως δι' όλου τα χρυσοκέντητα μανδήλια και μεσάλια και τα παρόμοια περιττά και πολυέξοδα πράγματα.

Αυτά, όσον αφορά τον αρραβώνα δια στόματος του μητροπολίτη του καιρού εκείνου Αγαθάγγελου.

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΛΑΦΙΩΝΑΣ

1ος τόμος

Εκκλησιαστικός Κώδικας,

είναι το βιβλίο που κρατούσαν τα χωριά με την φροντίδα των ενοριών τους και κατέγραφαν τα κοινωνικά θέματα του χωριού, όπως οι αρραβώνες, πληρεξούσια και διαθήκες, που ήθελαν να αφήσουν οι κάτοικοι στους συγγενείς τους, επικυρωμένα με το κύρος του ιερέα του χωριού, και την εξουσία που είχε δοθεί από την οικεία Μητρόπολη, ίσως και την τουρκική εξουσία.

Ο κώδικας του χωριού της Λαφιώνας αποτελείται από δύο τόμους, με καταγραφές από το 1864 μέχρι το 1912, έτος της απελευθέρωσης της Λέσβου, οπότε και τα κοινοτικά θέματα θα περάσουν στις κρατικές υπηρεσίες Τοπικής αυτοδιοίκησης και θα πάψει η χρήση του κώδικα από τις εκκλησιαστικές αρχές.

Ο πρώτος τόμος αρχίζει από τις 7 Σεπτεμβρίου του 1863, με την παρότρυνση του Μητροπολίτη Μηθύμνης Αγαθάγγελου προς τους κατοίκους του χωριού, να είναι τυπικοί με τις κοινωνικές του υποχρεώσεις, με το γάμο, τον αρραβώνα ή τα περιουσιακά θέματα, για την αποφυγή παρεξηγήσεων και προβλημάτων. 
Τελειώνει με την τελευταία του Πράξη να έχει ημερομηνία: 29 Απριλίου 1901. 

Η υπογραφή του μητροπολίτη Αγαθάγγελου το 1863

Έχουν αριθμηθεί τα 135 φύλλα του κώδικα  από τον πρωτοσύγκελλο της εποχής, Έξαρχο Νεκτάριο.





Συνδέει βέβαια το θέμα και με την Εκκλησία λέγοντας ότι πρέπει να τηρούνται οι όροι του κώδικα "συμβουλεύομεν πάντας υμάς άνδρας και γυναίκας, ίνα διατηρήσητε τα άρθρα αυτά διότι προς την ωφέλειαν τη υλική θέλετε ευαρεστήσει τω Παναγάθω Θεώ και θέλει ευλογία εις υμάς και τα έργα των χειρών υμών... οι κατά τόπους εφημέριοι και προεστώτες και οι πρόκριτοι και ο επίτροπος χρέος οφείλουν όχι μόνο να τηρήσητε τα ανωτέρω αλλά  και να επαγρυπνείτε εφ ΄ολους και να πατάξητε άτακτους και παραβάτας... " 

Ο δεύτερος τόμος αριθμεί σελίδες 1-134, με εγγραφές μέχρι την 115 σελ. (λείπουν 12 σελίδες: 113-114, 125-132, 133-136), με πρώτη εγγραφή τον Οκτώβριο του 1902. Είναι ευανάγνωστος με τις περισσότερες πράξεις του να είναι γραμμένες από τους δασκάλους του χωριού.
Τελειώνει με ένα πρακτικό της Κοινότητος Λαφιώνος για δωρεά από κάτοικο του χωριού, στις 10 Οκτωβρίου, χωρίς χρονολογία αλλά με επίσημη σφραγίδα με στοιχεία:  * ΕΛΛ. ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΛΑΦΕΙΩΝΑ ΛΕΣΒΟΣ 1912 *.


Περιττό να πούμε ότι οι κώδικες είναι χειρόγραφοι, τις περισσότερες φορές κακογραμμένοι, από τους εφημέριους του καιρού αυτού και δυσανάγνωστοι. 
Γράφει τις πράξεις μερικές φορές ο δάσκαλος του χωριού, οπότε και μπορούν να διαβαστούν ευκολότερα. 
Ο πρώτος δάσκαλος που αναφέρεται το 1864 ως "ο νυν διδάσκαλος", είναι κάποιος Ευστράτιος Α. από την Ανεμώτια. 
Αργότερα αναφέρονται οι γνωστοί δάσκαλοι στους παλαιότερους του χωριού:  Ο Μεϊμάρης και ο Τυρίμος (για τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα), που η καλλιγραφία τους είναι υποδειγματική.

Τα θέματα που θα ήταν ενδιαφέροντα να δημοσιευτούν μετά την ανάγνωση και σχολιασμό των δύο τόμων είναι εθιμοτυπικού- λαογραφικού ενδιαφέροντος, που έχουν σχέση με την προικοδοσία των νεονύμφων του χωριού και της εποχής εκείνης, τις συνήθειες δωρεών προς την εκκλησία, πολλές λεπτομέρειες γύρω από τις ονομασίες, τις τοποθεσίες, τα ονόματα και επώνυμα των κατοίκων του χωριού, τις σχέσεις με τα γύρω χωριά και τους γάμους που συνάπτονταν με ανθρώπους από την περιοχή. 
Σημειωτέον ότι πολλές ιδιοκτησίες που προικοδοτούνται, βρίσκονται στο Καραγάτσι της Μ. Ασίας.

Ένα θέμα είναι και το όνομα του χωριού που έχει κακοπάθει και συναντιέται στον κώδικα σε πολλές παραλλαγές.
Επίσης οι σειρά των ιερέων του χωριού μας, που φαίνεται ότι δεν υπήρχε για πολλά χρόνια μόνιμος της Λαφιώνας, αλλά εξυπηρετείτο από ιερείς άλλων χωριών.

Τέλος, στην εισαγωγική αυτή δημοσίευση πρέπει να αναφερθεί και η αξιέπαινη πρωτοβουλία της προέδρου του χωριού Βίκυς, να συντηρηθεί ο Κώδικας σωστά, από εξειδικευμένο εργαστήριο, για να διασωθεί μια απ τις λίγες πηγές Ιστορίας της Λαφιώνας μας. Συγχρόνως βέβαια, να γίνει μνεία σ' αυτούς, που χρηματοδότησαν με το μικρό έστω ποσό που χρειάστηκε, για τον σκοπό αυτό.

Όσο για την άρνηση του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού μας, να φροντίσει το θέμα της συντήρησης, ερμηνεύεται ως απλή απερισκεψία της στιγμής και άγνοια του θέματος. 
Δεν νοείται άλλωστε Πολιτιστικός Σύλλογος, παρά τις όποιες δικαιολογίες, να μην πρωτοστατεί σε πολιτιστικές πρωτοβουλίες.

Η υπόσχεση της παρούσας ιστοσελίδας είναι να συμμαζέψει το υλικό του Κώδικα και να το παρουσιάζει θεματικά κατά καιρούς, για την ενημέρωση των σύγχρονων λαφιωνιατών, που έχουν δικαίωμα να μαθαίνουν οτιδήποτε αφορά την προϊστορία τους, τους προγόνους και όσους πάτησαν τα χώματα και άγγιξαν τις πέτρες, που σήμερα πατάμε και αγγίζουμε όλοι μας.
Για τον λόγο αυτό και επειδή εκτιμώ την αξία της υπόθεσης, απ τη θέση αυτή, ευχαριστώ τους υπεύθυνους για την εμπιστοσύνη που μου δείχνουν.

Σ.Α.