Πριν 70 χρόνια στα Γρεβενά... Ευστράτιος Αχουλιάς.

"Το δώρο μου είναι
μικρό μη το παρεξη-
γήστε σας στέλνω για
ενθύμιο να μη μαλισμονείσται".

(φωτογραφία του Στρατή Αχουλιά στον Πεντάλοφο Κοζάνης)

Μοιραία τοποθεσία έλαχε το ύψωμα Τάλιαρος Γρεβενών
Σκοτώθηκε επί τόπου όταν πάτησε παγιδευμένη νάρκη. Από τον ίδιο λόγο πέθανε και ο αδερφός του, Σταύρος, λίγο μετά αφού μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο.

Η τοποθεσία του Τάλιαρου αποδείχτηκε ιδανική για καταφύγιο όχι μόνο της άγριας ζωής, αλλά κι ενός ολόκληρου στρατού. Εδώ, όπως και στον Ζουπανιώτικο Αηλιά, είχε οργανωθεί η γραμμή άμυνας του Δημοκρατικού Στρατού στα μαύρα χρόνια του Εμφυλίου, μιας και τα δύο αυτά βουνά δεσπόζουν στο Βόιο, ενώνονται και φράζουν το δρόμο προς το Γράμμο. Μέσα στα πυκνά δάση είχε στρατοπεδεύσει αόρατη από παντού μία ολόκληρη Ταξιαρχία με δύναμη 600 ανδρών, οι μισοί από τους οποίους βρίσκονταν στον αυχένα του Λυκοκρεμάσματος, τη μοναδική τότε δίοδο για το Επταχώρι, και οι άλλοι μισοί στα υψώματα του Δοτσικού.
Παρόλη την ισχυρή οχύρωση, η άμυνα δεν άντεξε και στις 2 Ιουλίου του 1948 ο Τάλιαρος εγκαταλείφτηκε μετά από σφοδρή μάχη. Από τότε έχει παραμείνει ένας τόπος απομονωμένος, άγριος και άγνωστος, σχεδόν παρθένος από οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα, κρύβοντας καλά στα σπλάχνα του τις άσχημες μνήμες εκείνου του τραγικού πολέμου.
Τριγύρω υπάρχουν ακόμη τα σημάδια από τα ορύγματα των πολυβολείων, τα ξεκλαρισμένα δέντρα και οι λακκούβες που είχαν ανοίξει οι καταιγιστικοί βομβαρδισμοί των αεροπλάνων και των οβίδων.
Έλληνες εναντίον αδελφών Ελλήνων.
Ένας πόλεμος που φοβίζει ακόμα τους Έλληνες με αποτέλεσμα να τον έχουν απωθήσει στο βάθος του νου και να απαγορεύουν στον εαυτό τους και τους άλλους οποιαδήποτε αναφορά.Μια διαδικασία που κάνει πιθανή τη συνέχισή του ανά πάσα στιγμή.

Όταν ήρθαν τα μαντάτα από την στρατιωτική διοίκηση στη μάνα, έτρεχε ο κόσμος να προστατέψει την χαροκαμένη, παρηγορώντας την και δίνοντας κουράγιο. Κι αυτή τους απαντούσε:
"Μη νοιάζεστε για μένα δεν παθαίνω τίποτα! Τα παιδιά μου κλάψτε που δεν ζουν πια". 

Ο Σταύρος Αχουλιάς

Η φετινή γιορτή της Αγίας Κυριακής

Ανήμερα σχεδόν της γιορτής  τής Αγίας Κυριακής στις 7 Ιουλίου

Κυριακούλα Αγγελόγλου-Σάπατου

 εφέτος ,βρέθηκε η φωτογραφία τής προ προγιαγιάς μου , Κυριακούλας Αγγελόγλου Σαπάτου, χωρίς να το περιμένουμε, αφού οι δυο οικογένειες , που θα μπορούσαν να την έχουν, απαντούσαν αρνητικά, η μία λόγω δύσκολης συνεννόησης και η ‘άλλη που δήλωνε ότι την είχε καιρό πριν αλλά τώρα δεν την βρίσκει.

Και να που παρουσιάστηκε μέσα από διπλωμένα χαρτιά, τώρα, σήμερα, που ήταν η γιορτή της. Τι να υποθέσει κανείς και τι να πει;

Ένα οφειλόμενο καθυστερημένο μνημόσυνο;
Μια υπενθύμιση ότι οι άνθρωποι δεν διαγράφονται;
Μια προσωπική προσπάθεια μόνιμης σύνδεσης του σήμερα με το χτες;

Η Κυριακούλα γεννήθηκε το 1856 και ήταν το ένα από τα πέντε παιδιά και η μία από τις δυο θυγατέρες του Αντωνίου και της Μαρίας Αγγελόγλου[1]. 

Παντρεύτηκε τον Δημήτριο Σάπατο το Μάη του 1878 (22 χρονών) και απέκτησαν τους: Μιχαήλ, Χριστόδουλο, τη Μυρσίνη τη Μαριάνθη και τον Μανώλη. Ήταν μια καλή νύφη, με προίκα[2] αρκετά ελαιοκτήματα και βοσκοτόπους όπως το κτήμα στα μαντρούδια, το Ατζλον τ΄αλώνι (Το αλώνι του Αγγελόγλου), το παλιάμπελο, την Κάντζα κλπ.

Τη Μαριάνθη την πάντρεψε με τον Αλέξανδρο Βατάλη, αδερφό του Ιπποκράτη, η οποία ατύχησε, και όπως πεθαίνανε τότε γρήγορα και ανεξήγητα οι ανθρώποι, έτσι πέθανε και η Μαριάνθη και άφησε ορφανές δυο κόρες , τη Ελπινίκη και την Παρθενόπη.
Η Κυριακούλα έγινε μάνα για δεύτερη φορά, ανασκουμπώθηκε και έψαχνε τρόπους σε δύσκολους καιρούς να αναστήσει τα εγγόνια της .

Λίγο πριν το 1920 μια δωρεά από τον γιο της Κυριακούλας, Μανώλη Σάπατο και τη γυναίκα του Γιαννούλα, θα δοθεί στα ορφανά Μαριάνθης και Α. Βατάλη δια Κοινοτικής Πράξης της πρώτης τότε κοινότητος Λαφιώνος, με την υπογραφή του Γ. Παπαδάκη και άλλων, βοήθεια αποτελούμενη από «μίαν τριακοσιάραν» που την έλαβε η Κυριακούλα ως προστάτις των.

Θα πεθάνει στα 83 της χρόνια το 1939, προστατευόμενη από την Παρθένα, μια που η άλλη εγγονή Ελπινίκη θα παντρευτεί στην Πέτρα. Η Παρθενόπη θα παντρευτεί τον Ι. Λαδά.Όσο ζούσαν αυτοί οι άνθρωποι, δεν μας εξήγησαν ποτέ τις συγγένειες αυτές που τώρα μέσα από τα λίγα στοιχεία που απέμειναν προσπαθούμε να τους αναστήσουμε στο σήμερα και να ξαναμετρηθούμε από την αρχή.

Αιωνία τους η μνήμη  

(Με πολλές ευχαριστίες στη Μαρία Θαλασσινού, που άνοιξε το αρχείο της Παρθένας και της γιαγιάς της, Κυριακούλας.)

Παρακάτω φαίνεται η καταχώρηση των δυο αδελφών Ελπινίκης 12 χρονών και Παρθενόπης 10, στο μητρώο μαθητών του Δ. Σχολείου Λαφιώνας το 1916.

---

[1] Στο προικοσύμφωνο του γάμου των Αντωνίου  Αγγελόγλου και Μαρίας αναγράφεται ημερομηνία 1841 και άρα δεν ήταν από τα πρώτα παιδιά του ζευγαριού η Κυριακούλα, γεννημένη το 1856.
Άρα και ο Αντώνιος, προπάτορας των Αγγελόγλου, πρέπει να γεννήθηκε γύρω στο 1820.

[2]  Στο δικό της προικοσύμφωνο που φύλαξε μαζί με άλλα αρχαιότερα έγγραφα της οικογένειας Αγγελόγλου, αναφέρεται η προίκα της λεπτομερώς: 3 στρώματα, και παπλώματα, 8 μαξιλάρες και 4 μαξιλάρια, στρωσίδια και καρπέτες, 19 υποκάμισα 14 σινδόνια, 60 μεσάλια 28 μανδίλια, 3 σκαμνομέσαλα, 5 μεσάλες, 4 σαλβάρια 2 σάκους ένα κοντογούνι μισοφόρια βρακοζώνες τσουράπια 10 καπνοσακούλες, τρία χαρανιά, ένα σινί, 15 κομάτια μπακίρια και καπακωτά, έναν νταβά, 1 σεφέρ τάσι, 3 σεντούκια, 3 σφίδες, τρία δαχτυλίδια μαλαματένια και 4 ασημένια και όσα άλλα ευρίσκονται.

Οι Λαφιωνιάτες στους Εθνικούς Αγώνες

Του Ιουλίου αρχομένου και της θερινής ραστώνης σε εξέλιξη, τελείωσε μια έρευνα για την συμμετοχή των χωριανών μας στους πολέμους της πατρίδας μας, αυτούς που έπεσαν για την ελευθερία και την ευτυχία ημών των υπολοίπων.

Είναι ένα θέμα σημαντικό, η τιμή στους ανθρώπους αυτούς, που δεν το έχουμε φροντίσει όσο θα έπρεπε. Έτσι παραμένουν άγνωστοι με ευθύνη των συγγενών τους αλλά και των υπόλοιπων που χαίρονται τα αποτελέσματα της θυσίας αυτών. Σίγουρα οι συγγενείς προτιμούν τη λήθη από την επώδυνη ανάμνηση του χαμού τους. Η δική μας υποχρέωση είναι να τους κατατάξουμε στους Ήρωες του Έθνους μας και να τους μνημονεύουμε για την τιμή και τον παραδειγματισμό.

Με τη βοήθεια των υπηρεσιών του Στρατού και των σχετικών αρχείων που δημοσιεύονται πλέον στο διαδίκτυο, με ερωτήσεις στους συγγενείς, όπου υπήρχαν, συγκεντρώθηκαν οι πληροφορίες που ακολουθούν, οι οποίες υπόκεινται πάντα σε διορθώσεις και προτάσεις.

ΣΤΟΥΣ ΕΘΝΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ

Η Λαφιώνα έχει πληρώσει το αναλογούν της χρέος στους αγώνες της πατρίδας και έχει να πενθεί και να υπερηφανεύεται χαμένους και ήρωες. Από τον Α΄ Παγκόσμιο και το Μικρασιατικό μέτωπο, στον Β΄ Παγκόσμιο και το Αλβανικό μέχρι τον Εμφύλιο.
Μια μικρή απότιση τιμής επιχειρείται από τον τότε Καποδιστριακό Δήμο Πέτρας, όπου αναφέρονται μερικοί από τους λαφιωνιάτες πεσόντες αυτών των πολέμων στο ηρώο της πλατείας το οποίο επιχειρεί να καλύψει όλες τις κοινότητες που ανήκαν στο Δήμο αυτόν. Για το χωριό της Λαφιώνας γράφει:

Είναι λοιπόν οι:
1.Ευστράτιος Βαλδάνης,
2.Χαράλαμπος Βολιώτης του Σπυρίδωνος,
3.Ιωάννης Πετριανός του Αλεξάνδρου,
4.Ιωάννης Πτεριανός του Αλ. (με ένα ερωτηματικό για την ορθότητα της καταχώρησης), και
5.Θεολόγος Σταματίου, όλοι πεσόντες στην Μικρασιατική Εκστρατεία 

Κοντά σε αυτούς, που αναφέρονται και στον κατάλογο πεσόντων της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, πρέπει να προστεθούν και οι εξής:
6. Νεοκλής Ευστρατίου. Τουλουμτζής^[1], υποδεκανέας που σκοτώθηκε στον  Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο στη μάχη του Σκρα, τον Μάιο του 1918 στο Κιλκίς. Και ο 7. Κυριάκος Τατάς, αδελφός της Μαρίας Τατά-Αχουλιά, που έπεσε το 1940 στον ελληνοϊταλικό πόλεμο αλλά και

8. Εμμανουήλ Χρυσοστόμου Σουβλερός, ο αεροπόρος μας, που σκοτώθηκε το 1944 στην Αίγυπτο, όπου είχε μεταφερθεί η αεροπορία, λόγω της Κατοχής.

Εμμ. Χρυσ. Σουβλερός

Νεοκλής Ψαρόπουλος

Και πρέπει, κάποια στιγμή με το χέρι στην καρδιά και τα μυαλά καθαρά να αποδώσουμε  τιμή σε όσους έπεσαν είτε από την μια, είτε από την άλλη πλευρά του επάρατου εμφύλιου πολέμου του 1945-1949. 

Και τότε ίσως αναφέρουμε[2] τον ΝΕΟΚΛΗ  ΨΑΡΟΠΟΥΛΟ, του Δημητρίου, Υπλγό (ΠΖ) που γεννήθηκε στη Λαφιώνα το 1919, του 564 Τ.Π. που έπεσε στον Προφήτη Ηλία Ευρυτανίας στις 14 Σεπτεμβρίου1947 αλλά και τους στρατιώτες αδελφούς:

ΑΧΟΥΛΙΑ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟ  Νικολάου, γεννημένο στη Λαφιώνα το 1919. Ανήκε στο 507 Τ.Π. και πέθανε στο 211 Χειρουργείο στις 3 Ιουλίου 1948, λόγω τραυματισμού του στο ύψωμα Τάλιαρος Γρεβενών από έκρηξη παγιδευμένης νάρκης. 

Ευστρ. Αχουλιάς

Σταύρος Αχουλιάς

Και τον αδελφό του: ΑΧΟΥΛΙΑ ΣΤΑΥΡΟ[3]  του ίδιου Τάγματος, που σκοτώθηκε την ίδια μέρα από έκρηξη νάρκης στο ίδιο ύψωμα.

Και τον  ΚΑΖΑΜΙΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟ του ΒΑΣΙΛ. γεννημένο το 1924 που υπηρετούσε στο 582 Τ.Π. και εξαφανίστηκε σε επιχειρήσεις στη θέση Κλέφτης Κονίτσης στις 4 Ιουλίου 1948. 

Τέλος, τον υπενωμοτάρχη ΖΗΝΩΝΑ [5] ΕΥΣΤ .  ΛΑΣΚΑΡΗ ο οποίος έπεσε στον Μελιγαλά Μεσσηνίας, στις 9-9-1944 (αδελφός του Γεωργίου και του Ευρυβιάδη Λάσκαρη, που έχουμε γνωρίσει).

Κατά μία άποψη πρέπει να μνημονεύονται και οι εξαφανισθέντες στο Μικρασιατικό: Όπως οι:  
Ιωάννης Καρακάσης, και ο αξιωματικός Γαβριήλ Κυπαρίσσης το 1922, και ίσως όλοι αυτοί οι άγνωστοι, που δεν κατάφεραν να γυρίσουν στο νησί κατά την μικρασιατική καταστροφή, θύματα μεγαλόπνοων γεωπολιτικών σχεδίων.
Άλλωστε οι σύζυγοι  των δύο προαναφερθέντων τουλάχιστον (έχουμε γραπτές και προφορικές μαρτυρίες ότι) έπαιρναν πολεμική^[4] σύνταξη που σημαίνει κρατική αναγνώριση της εμπλοκής τους στα γεγονότα.

Υπάρχουν βέβαια πολλοί ακόμη και σήμερα, που θεωρώντας την εποχή του εμφυλίου πολέμου ως εποχή σε σύγχυση, διαφωνούν και αφήνουν αυτούς τους ανθρώπους να κριθούν ως άξιοι τιμής στο μέλλον.Η δική μου πρόταση είναι να γραφτούν όλοι στην κενή στήλη του Ηρώου του χωριού, όπως έχουν ήδη γραφτεί στον τόπο της ταφής του καθένα, γιατί έχασαν τη ζωή τους για την πατρίδα για το κοινό και όχι για το ατομικό τους συμφέρον.
 
Και επειδή είναι σχετικό το θέμα, θέλω να αναφέρω και τον τραυματία πολέμου, τον Ιγνάτιο Καρανδάνη, που τον γνώρισε η γενιά, των σήμερα, πενηντάρηδων. Τραυματίστηκε λοιπόν στη μάχη του Σαρανταπόρου το 1912, τότες 18-19 χρονών, μια μάχη που άνοιξε τον πρώτο Βαλκανικό πόλεμο από πλευράς της Ελλάδος ενάντια στους Οθωμανούς.

---

[1] Ο Ευστράτιος Τουλουμτζής γεν. το 1854, ήταν πατέρας της Μαριάνθης (μετέπειτα σύζυγος Γρηγορίου Καλατζή) και του Νεοκλή, τον οποίον είχε αρραβωνιαστεί η Ουρανία Παπάζογλου μετέπειτα Φραγκούλη. Μια από τις επιστρατεύσεις που υπέστη ο Νεοκλής ήταν και αυτή στον Α’ Παγκόσμιο, όπου σύμφωνα με όσα μας είπε η Εύελπις, η τρίτη κατά σειρά κόρη και το τέταρτο παιδί της Ουρανίας, όπου και σκοτώθηκε.: Θυμάται και πολύ σωστά, ότι στον πόλεμο αυτόν έτρεχαν οι Έλληνες όπως και οι Βούλγαροι να βρεθούν με περισσότερα εδάφη νικητές, στην επικείμενη διανομή εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

[2] http://stratistoria.wordpress.com

[3] Γεννήθηκε στη Λαφιώνα  το 1921,στρατιώτης  του 507 Τ.Π

[4] Αρχείο οικ. Ιω.Καρακάση και Χριστούδας Κυπαρίσση, σήμερα της Αριάνας Τουλουμτζή.

[5] Είναι καταγεγραμμένος στο: Γεωργίου ΤΖΟΥΒΑΛΑ, αντιστράτηγου ε.α, ΜΝΗΜΗ ΘΥΣΙΑΣΘΕΝΤΩΝ, τ.Δ Εκδόσεις ΠΕΛΑΣΓΟΣ στην σ. 1263 με α/α 1642. 

  

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Η Λαφιώνα γύρω στο 1900

 Η αλλαγή του αιώνα, το 1900, βρίσκει τη Λαφιώνα να μοιράζει τη ζωή της μεταξύ της άγονης ζώνης του υψώματος Ρούδι και των έφορων παράλιων περιοχών του Καραγατσίου της περιφέρειας  Μπουρχάνιε της  Μικρασίας. 

Το νησί μπορεί να είναι υπό οθωμανική κατοχή αλλά οι κάτοικοι του χωριού δεν βλέπουν συχνά Οθωμανούς, εκτός εάν μετακινηθούν προς τα μεγαλύτερα χωριά της περιοχής όπως ο Μόλυβος για οικονομικές υποθέσεις ή να να λύσουν δικαστικά τις διαφορές τους, ή στα απέναντι μικρασιατικά παράλια.
Όπως επίσης και μέσα από τις σχέσεις της Λαφιώνας με τους κατοίκους του Κλαπάδου, όταν κατέβαιναν να πουλήσουν ό,τι παρήγαγαν όπως κατασκευές από ξύλο, σκάφες και άλλα κουζινικά μα και κτηνοτροφικά προϊόντα, αν και οι κάτοικοι του Κλαπάδου ήταν Γιουρούκοι εξισλαμισμένοι και όχι Οθωμανοί Τούρκοι.

Αρκετοί λαφιωνιάτες από το χωριό αλλά οι περισσότεροι από το Καραγάτσι είχαν αποφασίσει να μεταναστεύσουν προς την πολλά υποσχόμενη Αμερική, ήδη πριν το 1900 αλλά και μετά.
Έρχονται δέματα και βοηθήματα στις οικογένειες, που τους χαροποιούν πρόσκαιρα.

Μερικοί θα επιστρέψουν στις οικογένειές τους ενώ άλλοι θα μείνουν για πάντα εκεί.

Οι οικογένειες Ανδριώτη, Βουλγαρέλη, Κικιλή, Μουμτζή, Κράλογλου, Γκάγκα, Καλατζή, Μπισκιτζή, Αγγελόγλου (Κουτζουκέλλη), Τσιλδίρη, Κούκου και πολλές άλλες, είχαν τουλάχιστον από έναν να περιμένουν από την Αμερική για πολλά χρόνια.

Ευστρ. Αγγελόγλου
(Κουτζουκέλλλης)

Στα νεώτερα χρόνια θα ακολουθήσει νέο ρεύμα λαφιωνιατών προς Αμερική.

Ο παπάς του χωριού είναι ο παπά Στρατής Αξής από την Πελόπη και επίσης την ίδια χρονιά από τον Απρίλιο ο ιερέας Θόδωρος Παπαδόπουλος μέχρι το 1903.
Η Δημογεροντία του έτους αποτελείται από τους: Πανταζή Σάββα, Δ. Καπιωτέλλη, Γαβριήλ Α. Κράλογλου, Σταυράκη Ελευθερίου και Βαγή Βασιλείου.
Δάσκαλος του σχολειού είναι ο πατέρας της Αικατερίνης Κινδριδέλλη και προπάππος της Αγγέλας Πλωμαρίτη, ο Παναγιώτης Γιανιόγλου. που δηλώνει και γραμματέας της Δημογεροντίας.
 
Το χωριό την εποχή αυτή, έχει αρκετούς μορφωμένους που μπορούν να διαβάσουν και να γράψουν, όπως ο Βαγής, πατέρας του Θεοφάνη Βαγή, ο Ιγνάτιος Ιω. Μουμτζής, ειπράκτωρ της δημογεροντίας για τον κρατικό φόρο, που φέρεται αργότερα ως ιερέας και θα εξαφανιστεί στην ανταλλαγή του 1922, ο Ευάγγελος Ανδριώτης, ο Δ. Καπιωτέλλης, πατέρας της Μαρής αργότερα Χατζηελευθερίου,  ο Αλέξης Κράλογλου, (τελευταίος Δημογέροντας και μετέπειτα αντιπρόεδρος στην πρώτη Κοινότητα), η Μαριάνθη Βαλτά, κόρη Δημογέροντα και σύζυγος  του πρώτου Ράλλη που θα έρθει στο χωριό από την Μυτιλήνη και αρκετοί ακόμα, που περιλαμβάνονται τη χρονιά αυτή  στους αποδέκτες, συνδρομητές του βιβλίου του καλλονιάτη  Καρυδώνη : «Τα εν Καλλονή της Λέσβου ιερά σταυροπηγιακά Μοναστήρια».

Συγχρόνως μιλούν και την τουρκική γλώσσα, ειδικά αυτοί που περνούν μεγάλα διαστήματα στο Καραγάτς . Ο Στρατής Γαβριήλ Κουτζουκέλλης, ένας από τους ξενιτεμένους στην Αμερική, στέλνει φωτογραφία στο σόι του με  χαιρετίσματα και εκτός από τα ελληνικά γράφει και μια παράγραφο στα τουρκικά, την καραμανλίδικη[1] γραφή. 

Από δεξιά: Αντιφών Χη Γεωργίου, Αλέξης Βατάλης
και ένας άγνωστος

Τη χρονιά αυτή καταγράφονται στον κώδικα έξι αρραβώνες[2].
Τον Ιανουάριο αρραβωνιάζεται ο Αντιφών (Χατζη) Γεωργίου με την αδερφή του Ιπποκράτη, Ευθυμία Βατάλη και που μαζί με τον άλλον αδερφό τους Γιώργο και τη μητέρα τους Μαρίνα, θα πάρουν την ευθύνη του αρραβώνα και για τους άλλους αδελφούς των, Αλέξιο, Σάββα και Αχιλλέα που βρίσκονταν εργαζόμενοι στη Μικρασία. Το ζευγάρι είναι οι γονείς του μετέπειτα Σταύρου και Ιγνάτιου[3](Ρόγγου) και Αλεξάνδρας Χατζηγεωργίου, προπάππος του σημερινού Σταύρου Π. Χατζηγεωργίου.

Ευστρ. Ιω. Σκανδάλης

Ένας άλλος αρραβώνας ήταν του Ευστράτιου Σκανδάλη με την Ασπασία Τζάνου της οικογένειας Αδένα, που δεν άφησε κάποιον απόγονο στο χωριό[4]. Ο αρραβώνας δεν θα τελεσφορήσει και θα διαλυθεί μετά από πέντε χρόνια, το 1905. Ο Σκανδάλης αυτός θα παντρευτεί αργότερα τη Ροδόπη και θα αποκτήσουν τέσσερα παιδιά και ένα εγγόνι, τη σημερινή Χριστίνα.
Η διάρκεια των πέντε ετών του αρραβώνα θεωρείται για την εποχή αποδεκτή.
Οι άλλοι αρραβώνες ήταν των:

Δημητρίου Ζεστού γεν. 1876 με την Ευαγγελία Αχουλιά,
του Βασιλείου Μαραγγού (πατέρα του Ευστράτιου και του Φώτη Μαραγγού) με την Μαρία Δημητρίου,
του Ιγνατίου Σταυράκη (Γελαγώτη) με την Μαριγώ Γ. Καζαμία  και
του Ιγνατίου Χριστοδούλου με την Ευανθία Βουλέλλη 24 ετών.
Στο γάμο μάλιστα του Δ. Ζεστού, με την Βαγγελιώ Αχουλιά, όπως σημειώνει το προικοσύμφωνο, θα δωρίσει ο πεθερός «εν ώρα στέψεως» τρία πρόβατα, προφανώς για το γαμήλιο γλέντι.
Στο γάμο του Ιγνατίου Σταυράκη η προίκα είναι μόνο το πατρικό σπίτι που χρήζει επισκευής και τα 2/3 του ελαιοκτήματος Τσιρβούλι.
Για τον αρραβώνα του Αντιφώντα τα πράγματα είναι καλύτερα αφού παίρνει το σπίτι έναντι της Εκκλησίας[5] επιδιορθωμένο, αμπέλι στον Άγιο Δημήτριο Πέτρας, ελαιόδενδρα στο Μακούφ, μια σκάλα στον Κάλυβο και μέρος από τον «Όχτο».
Όρος του προικοσυμφώνου είναι να ζουν μαζί με το ζευγάρι οι γονείς της νύφης.

Τα σπίτια στο χωριό έχουν αρχίσει να αποκτούν κεραμοσκεπές ειδικά με αφορμή αρραβώνα στην οικογένεια. Γράφεται μάλιστα ως υπόσχεση στο προικώο.
 Στον αρραβώνα της Μαριάνθης Φράγκαινας με τον Βασίλειο Κουτζαπαναγιώτη, το 1902 ο πεθερός υπόσχεται την μετατροπή, στο σπίτι, από «χωματοσκεπή σε κεραμοσκεπή».
Τα τελευταία σπίτια που έμεναν με χωμάτινη κάλυψη, ίσως και μέχρι τον μεσοπόλεμο, θυμάται μια παλιά κυρά του χωριού, ήταν της Μαριόλαινας, έπειτα του Τζάνου και της Έλλης Ανδριώτη και το γειτονικό του Ασημάκη Καράμαλλη, τότε της Μαριάνθης και της Μαριγούλας Καραμπέτσου, η οποία αρρώστησε, λέγανε, που τους χειμώνες μέσα στα κρύα και τις βροχές, κυλούσε στη σκεπή την ειδική κυλινδρική εκείνη πέτρα για να πετύχει καλύτερη στεγανότητα του ειδικού χώματος που χρησιμοποιείτο στις σκεπές. Οι παγωνιές προκαλούσαν ρωγμές στη χωματοσκεπή.
  

Ο εφημέριος Ευστράτιος Αξής υπογράφει τις συμφωνίες των αρραβώνων μέχρι τον Φεβρουάριο. Μετά αναλαμβάνει ο παπά Θόδωρος Παπαδόπουλος μέχρι το 1903.
Ο γιος του παπά Ευστράτιου Αξή, Γεώργιος, που θα υπογράφεται ως Παπαδάκης, θα αρραβωνιαστεί την επόμενη χρονιά, 1901.

Μέσα στη χρονιά του 1900 γεννήθηκαν στο χωριό οι εξής:

1. Βαγής Γεώργιος
2. Ζαφειρίου Ροδόλφος
3. Λαδάς Ιωάννης Σωκράτη
4. Λάσκαρης Ιωάννης
5. Μουμτζής Ευριπίδης
6. Μαλλής Δημήτριος
7. Φάντης Γεώργιος
8. Σπανέλλης Δημήτριος
9. Τσακυρέλλης Χρήστος
10. Κουρουμιχάλης Γεώργιος
11. Πέτρου Τζάνος
12. Παπάζογλου Παναγιώτης




Ο αρραβώνας το 1900

 Ο αρραβώνας στο τέλος του 19^ου και των αρχών του 20^ου  αιώνα ήταν μάλλον μια σύνθετη υπόθεση σε σχέση με τη σημερινή διαδικασία που οδηγεί δυο ανθρώπους στο γάμο.

Μια υπόθεση που τον πρώτο λόγο είχε το σόι των δυο άμεσα ενδιαφερομένων, στην κρίση των οποίων ετίθεντο θέματα όπως η κληρονομικότητα και η καταγωγή, η ηλικία της νύφης περισσότερο παρά του γαμπρού, η προίκα που έπαιζε καθοριστικό ρόλο, ως προϋπόθεση να πετύχει ένα προξενιό και αιτία να διαλυθεί ένας αρραβώνας εάν δεν τηρούνταν τα συμφωνημένα.

Τα δυο πανηγύρια της Λαφιώνας, του Αγίου Γεωργίου[6] και της Αγίας Παρασκευής, αποτελούσαν ευκαιρία να φανούν οι νύφες του χωριού και να εκδηλωθούν συμπάθειες και προτιμήσεις των γαμπρών. 

Το επόμενο βήμα ήταν το προξενιό, από την οικογένεια της νύφης προς την οικογένεια του γαμπρού, με τον πατέρα της νύφης ή συγγενείς της.

Στη Λαφιώνα σύμφωνα με τις πληροφορίες της Φ. Ζούρου[7], το προξενιό ήταν πρόσπεση της μάνας της νύφης προς τον γαμπρό. 

Πήγαινε μόνη της, αργά τη νύχτα για να μην γίνει γνωστή η τυχόν αποτυχία. 

Έβαζε τη μια της κάλτσα από την ανάποδη για «γουρ», άναβε στο γαμπροφάναρο το ένα από τα δυο του φυτίλια, έπαιρνε στο χέρι της λίγα λουλούδια και πήγαινε. 

Και γρήγορα έμπαινε στο θέμα:
«Ιγώ ήρτα να σας κάνου προυξενιά, να ριβουνιάσουμι. Αφού η γιος σας έρξι μπαξίς άμα χόριβγι η κόρ’μ’, θα πει πους τ’ αρέσ’. 

’Αμα θέλιτι τσι σεις, τόπου έχουμι πα στου τσουφάλι μας για ντου γιο σας»

Και αφού τις επόμενες βδομάδες υπήρχε επιβεβαίωση της θετικής απόφασης, τα πράγματα οδηγούνταν σε επίσημο αρραβώνα και υπογραφή συμφωνητικού στο οποίο δινόταν ημερομηνία γάμου, μετά από έναν χρόνο, που μπορούσε να επεκταθεί σε μερικά χρόνια ακόμα για διάφορους λόγους.

---

[1] Η καραμανλήδεια γραφή είναι μια συμβατική γραφή της τουρκικής γλώσσας με ελληνικούς χαρακτήρες.

[2] Προικοσύμφωνα σ. 111-120, τ.1

[3] Ο Ιγνάτιος και η Αλεξάνδρα από τον δεύτερο γάμο του Αντιφώντα.

[4] Υπάρχει επώνυμο Αντένας στην Πέτρα.

[5] Το σπίτι αυτό θα το κληρονομήσει αργότερα η θυγατέρα του ζεύγους, Αλεξάνδρα, μετέπειτα Μαραγγού.

[6] Φρόσω Μ. Ζούρου: Ο γάμος στη βόρεια Λέσβο.1974. Στη Λαθιώνα το νυφοπάζαρο γινότανε στο ξωκλήσι του Άι Γιώργη που είναι σ ΄ένα ύψωμα πάνω απ το χωριό… τα κλαδιά τους χάριζαν τον ίσκιο στις ανήλιαγες κοπέλες της Λαθιώνας εκεί έστρωναν τα κιλίμια…με χρώματα και σχέδια που έδειχναν την τέχνη και το γούστο της κάθε μιας…και οι μισάλες με τα κόκκινα αυγά και τα τυριά.
Ανοίγαν τότε το χορό οι αρχόντοι και οι ηλικιωμένοι και οι καρδιές των νέων έτρεμαν καρτερώντας που θα σηκωνόταν η διαλεχτή της καρδιάς τους να χορέψει κι εκείνοι που την ερωτεύονταν πήγαιναν στη μουσική κι έριχναν μπαξίσι πάνω στο σαντούρι. (Από τις διηγήσεις της Αμερσούδας Αχουλιά στη συγγραφέα).

[7] Ό.π. σ. 57

Ο ΚΑΤΩ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΤΗΣ ΛΑΦΙΩΝΑΣ

 

Ο αλευρόμυλος τ’ Αρτίκ

 Ο δεύτερος υδρόμυλος-αλευρόμυλος της Λαφιώνας ανήκε στην οικ. Βασιλείου Αρτίκη.
Βρίσκεται σήμερα εντός ιδιοκτησίας απογόνων της οικ. Χατζηελευθερίου, που κατέληξε σε αυτήν από επιγαμία της  κόρης του Β. Αρτίκη [1], Διαμάντης, με τον Δημήτριο Χατζηελευθερίου το 1886  (πατέρα του Νικόλαου, του 2^ου προέδρου του χωριού).

Ο υδρόμυλος έδωσε το όνομά του στην οδό που περνούσε από δίπλα του, και ονομάστηκε «οδός Αλευρόμυλου» μέχρι που έγινε κανονική διάνοιξη με κονδύλια της Νομαρχίας και συνδέθηκε το χωριό το 1934 με τον αμαξιτό Μολύβου- Καλλονής- Μυτιλήνης και ονομάστηκε «Δημοτική οδός Πλακούρας», σύμφωνα με το βιβλίο Αποφάσεων της Κοινότητος.

Ο υδατόπυργος του νερόμυλου με τις είκοσι βαθμίδες.

Σώζεται σήμερα ο υδατόπυργος, (φωτο.), υπολείμματα της στέρνας, το μυλαύλακο που έφερνε το νερό από τη στέρνα μέχρι το ορθογώνιο άνοιγμα στο βαγένι και κάποια προσκτίσματα κοντά στον ποταμό της Πλακούρας, από τον οποίο τροφοδοτούνταν με νερό για τη λειτουργία του. 

Θυμάται η μητέρα του γράφοντος, ότι με το σακί το στάρι στον ώμο κατέβαινε, νέα ακόμα, από το χωριό ν’ αλέσει στο μύλο «τ’ Αρτίκ».
Εργαζόταν ένας εργάτης μάστορας από το Πετρί, με το όνομα Χριστέλ’ που διατηρούσε πολλές κότες με τα στάρια των πελατών.
   Το νερό για το μύλο ερχόταν με ένα λοξό αυλάκι από ψηλότερο σημείο του ποταμού της Πλακούρας, περνούσε κάτω από το γεφύρι με ξύλινη προέκταση και οδηγούνταν πάλι με πέτρινο αυλάκι στο έδαφος μέσα στη στέρνα στο κτήμα πάνω από τον μύλο.


Και οι δυο νερόμυλοι της Λαφιώνας δεν αναφέρονται στα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα του 1548 , στην αντίστοιχη απογραφή και φορολόγηση μύλων. Αντίθετα έχουν απογραφεί δυο ελαιόμυλοι.


Πιθανόν να είναι, οι νερόμυλοι της Λαφιώνας,  μεταγενέστεροι της πρώιμης αυτής φορολογικής απογραφής της Οθωμανικής  Αυτοκρατορίας, αν και είναι δύσκολο να μην υπήρχαν στην περιοχή αλευρόμυλοι και πριν την οθωμανοκρατία, μια που ο οικισμός της Λαφιώνας, είτε στη σημερινή θέση του είτε στις άλλες δυο που του αποδίδονται (στη θέση Άγιος Αλέξανδρος και Άγιος Ιωάννης) έχει ιστορία από τα πρώτα Βυζαντινά χρόνια. 

Ο νερόμυλος του Αρτίκ αποτελεί ένα από τα μνημεία της Λαφιώνας και του νησιού μας, που δεν έχει χρονολογηθεί και εκτιμηθεί ακόμα από τις ανάλογες κρατικές υπηρεσίες .
 (Έχει γράψει γι αυτόν ο ακούραστος Μάκης Αξιώτης στη Διδακτορική του Διατριβή για τους Υδρόμυλους της Λέσβου).
Αποτελεί κομμάτι της Βυζαντινής ίσως ή νεώτερης Ιστορίας του χωριού και γι΄αυτό αξίζει να ενδιαφερθούμε πρώτοι οι λαφιωνιάτες για την συντήρηση και τη διάσωση των μερών του που καταρρέουν, ειδικά στις βαθμίδες και την βάση του υδατόπυργου, ο οποίος χάνει σταδιακά  δομικό υλικό, λόγω διάβρωσης του εδάφους που τον στηρίζει.

Οι βαθμίδες του υδατόπυργου καταρρέουν

---

[1] Εκκλ. Κώδικας, προικοσύμφωνο σ.54,τ.1

Το Πανηγύρι του Άη Γιώργη στη Λαφιώνα

       

ΤΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ στον Κώδικα

                  Στη σελίδα 117 του 1τ. του Κώδικα της Λαφιώνας βρίσκεται το παρακάτω έγγραφο ως ξένο σώμα μέσα σε ένα μεγάλο σύνολο προικοσυμφώνων των μέσων του 19^ου αι.
Είναι γραμμένο από κάποιον επίτροπο της Εκκλησίας «Γε. Μιχαήλου» και όχι από δάσκαλο ή ιερέα όπως τα προικοσύμφωνα, άρα κακογράφο και με λίγα γράμματα άτομο.
Αργότερα όμως αυτή η σημείωση διαγράφεται με ένα μεγάλο «Χ»  για κάποιο λόγο.
Είναι όμως κατά πάσα πιθανότητα η πρώτη πράξη του Κώδικα αν και βρίσκεται στη σελίδα 117, γραμμένη 23 Απριλίου του 1864,  σχεδόν έξι μήνες πριν το πρώτο Προικοσύμφωνο (30/09/).

ΓΡΑΦΕΙ λοιπόν:

1864: απριλίου:23: Τα κουρμπάνια του Αγίου Γεωργίου όπου έκαμεν ο Δημήτριος Πάλτογλου και ο Τζάνος Παναγιώτου […] και μετά το έξοδον επερίσσεψαν γρόσια εκατόν δέκα (Ν. 110):

Αυτά τα χρήματα μένουν εις τον κύριον Τζάνον Παναγιώτου δια να τα εγκρύψει για τον άγιον. Ο ίδιος έψαλλεν (;).

Θεοφάνης [Βαλδάνης;], ο κατά καιρόν επίτροπος, παρών.

Ο γράψας Γε. Μιχαήλου […] παρών.

Τζάνος Παναγιώτου  βεβαιώ και υπόσχομαι. 

Πιστοποιεί τη συνήθεια, λοιπόν, το σημείωμα αυτό, να γιορτάζουν τη μνήμη του αγίου Γεωργίου τουλάχιστον από το 1864, με σύναξη των Λαφιωνιατών στο εκκλησάκι του και μετά  γλέντι, με το γνωστό κοινό φαγητό του κρέατος με το σιτάρι, που το ονομάζει «Κουρμπάνι» , δηλαδή θυσία.

Θυμάται ακόμα η μητέρα μου την προετοιμασία του φαγητού στη δεκαετία 1920-30 στο περιβόλι τους, το «Μαγγανέλι» πριν χτιστεί το σημερινό σπίτι στον Άμμο και το γλέντι στη γειτονιά, γύρω από μια μεγάλη λυγαριά στην αλάνα. Χώρος που ήταν μεγαλύτερος τότε πριν επεκταθούν οι σημερινές ιδιοκτησίες.

Το σημερινό εκκλησάκι έχει ημερομηνία κατασκευής 1886 αν διάβασα σωστά την κτητορική επιγραφή πάνω από την είσοδο άρα 22 χρόνια μετά το πανηγύρι του σημειώματος.
Προϋπήρχε λοιπόν το προσκύνημα του αγίου Γεωργίου με άλλη μορφή, άλλο κτίσμα δηλαδή.

Το σημερινό ξωκλήσι με κτήτορες τον προπάππο Γιαννάκα και τα ξαδέρφια του, τους τρεις αδερφούς Μαχαίρα, είναι εξέλιξη του πρώτου κτίσματος.

Η εικόνα  του Αγίου γράφει κάτω δεξιά, ότι είναι αφιέρωση του Ιγνατίου Μουμτζή το 1900. Πρόκειται για τον πατέρα του Ευριπίδη Μουμτζή και της Χριστονύμφης Μουμτζή -Αγγελόγλου, και άλλων παιδιών που χάθηκαν στο 2ο διωγμό.

Προς τιμήν του βιγλάτορα της Λαφιώνας

και όσων εορτάζουν σήμερα !