Πέτρα στην πέτρα με συνδετικό τις μνήμες

Τα σπίτια που χτίσαμε και ζήσαμε, τα σπίτια που ανακατασκευάσαμε και κατοικήσαμε, τα σπίτια που αφήσαμε μόνα τους να ζουν στη σιωπή με τις αναμνήσεις τους, τους δικούς τους ήχους, τους τριγμούς και αναστεναγμούς τους. Αναμνήσεις δικές τους και δικές μας.

Έχει μνήμη η ύλη; Η ά-μορφη, όχι,αλλά η δομημένη και εύ-σχημη ύλη, για μας, έχει αποθηκεύσει μνήμες και σ αυτούς που μπορούν ν' ακούσουν, έχει να πει πολλά. Και όσο η φθορά προχωρεί, φέρνει στην επιφάνεια τα περασμένα μυστικά. 

Οι δρόμοι που περπατήθηκαν χιλιάδες φορές, οι πέτρες που άνθρωποι τις κράτησαν και τις συν-άρμοσαν με νου, στα παράθυρα που ακόμα στέκονται εκατοντάδες μάτια και περιμένουν τον διαβάτη, οι πόρτες που έκλεισαν μα όχι για πάντα... στη Λαφιώνα μας.

Το σπίτι του Χαραλάμπη και της Λεσβίας, στα σύνορα του χαλάσματος του Χρυσόστομου Τγάνα.

Σοβαντισμένο με λάσπη και ασπρισμένο με ασβέστη

Του Μαραγκού και της Λενίτσας . Δίπλα, του Καρφή.

Ντάμι του Νίκου. Αχουλιά

ντάμι Αγγελόγλου στην Λιπιδιά

Πέτρα στα σπίτια και τους δρόμους της Λαφιώνας

Ο χρόνος αφαιρεί μα και προσθέτει

                                                        Οικία Μαριάνθης Κικιλή

Σαν πύργος 

Όταν κλείνει οριστικά...

 Της Φράγκαινας και της Ροδόπης Γιαλοπούλη

Το σπίτι της Δέσποινας Στεφανή

                                       Είχε κατοικήσει κάποτε μια γερόντισσα εδώ.

Μετρήθηκε κάποτε ως  Νο 138

                  Έχει και παράθυρο

Καφενείο Σκανδάλη, οικίες Χριστοφίας και  Ευρ. Μουμτζή.
Από πάνω το ύψωμα Ρούδι.

 Θεοφανώς Μουχτή

Αναστασίας και Ευριπίδη Μουμτζή

Οικία Γρηγορίου Καλατζή

Από την τοιχοποιία της συνένωσης δύο σπιτιών,  Χριστ. Γιαννάκα-Κυπαρίση  & Ασπρομάλλη, (νυν Eddy de Cock).

Οικία Σοφίας και Ροδόλφου 

Η καλλιέργεια του αμπελιού και η σημασία της συκιάς στη Λαφιώνα του τέλους του 19ου αι.

Είναι αξιοπερίεργο για τη μικρή Λαφιώνα και τα σημερινά δεδομένα, η πληθώρα των καλλιεργούμενων αμπελιών του καιρού του Κώδικα, στην ευρύτερη αγροτική μας περιφέρεια,  μέχρι την Πέτρα και την Άναξο. 

Μόνο στον 1^ο κώδικα μετρήθηκαν να προικίζονται 41 αμπέλια σους νέους ανθρώπους που αρραβωνιάζονται και υπολογίζονται σχεδόν άλλα τόσα στο 2^ο κώδικα.

 Οι περιοχές όπου βρίσκονται τα αμπέλια αυτά είναι κατά πρώτον ο ένας εκ των δύο κωνικών λόφων, ο άγιος Ηλίας, που χαρακτηρίζεται πολλές φορές ως «αμπελότοπος». Έπειτα ο άγιος Δημήτριος ευρισκόμενος σήμερα στην περιφέρεια της Πέτρας, αν και πολλά κτήματα εκεί ανήκουν σε κατοίκους της Λαφιώνας, η Άναξος, η Πέτρα, στην περιοχή Χώματα, και έπονται οι θέσεις άγιος Γεώργιος στη Λαφιώνα, βουλόπετρες, νόχτος, μαντόνα καψαλέλι, μπορέτ, ντεβέρ αμπέλια στον Κλαπάδο και άλλες μεμονωμένες. 

Μάλιστα η οικογένεια των Κυπαρίσσηδων κατέχει δυο αμπέλια. Ήταν συνήθεια της εποχής, να έχει η οικογένεια το δικό της αμπέλι για την εξασφάλιση του κρασιού και των άλλων προϊόντων του. Αρκετοί μάλιστα θα εμπορεύονταν ποσότητες κρασιού ή μούστου και ξυδιού στο χωριό ή και στην ευρύτερη περιοχή μας. Η  αυξημένη καλλιέργεια του αμπελιού παραπέμπει στα παλαιότερα χρόνια της Λέσβου, όταν η ελιά δεν ήταν η κυρίαρχη καλλιέργεια και στην πρώτη θέση  των προϊόντων του νησιού βρίσκονταν τα σιτηρά, όπως το σιτάρι, το κριθάρι η σίκαλη, βρώμη, κεχρί και έπειτα το κρασί και στην τρίτη θέση οι ελιές και το λάδι. Σύμφωνα με την ανάγνωση του φορολογικού κατάστιχου της οθωμανικής διοίκησης του 1548, η Λέσβος φαίνεται ως οινοπαραγωγική περιοχή και ειδικά η περιοχή της Ερεσού της Καλλονής και του Μολύβου, με προεξάρχοντα, σε ποσότητα, τον Μόλυβο.

Η συκιά τον χειμώνα

Αξιοπαρατήρητο είναι ότι η ποσότητα των σύκων τη χρονιά αυτή, ισούται σε ποσότητα με την παραγωγή της ελιάς. Είναι ένα ακόμη οικονομικό δεδομένο της αρχής της Οθωμανοκρα- τίας, που βοηθά ίσως να κατανοήσουμε την ιδιαίτερη αξία της συκιάς στον καιρό του κώδικα, αν και παρεμβάλλονται μεταξύ τους τρεις αιώνες. Πολλά προικοσύμφωνα κάνουν ιδιαίτερη μνεία στον αριθμό των δέντρων που υπάρχουν σε κτήματα που προικοδοτούνται  αλλά και στο είδος των δέντρων.

Ιδιαίτερη φροντίδα φαίνεται να δίνουν οι γονείς για το δένδρο της συκιάς και αναφέρεται ξεχωριστά η ύπαρξή της ανάμεσα στα άλλα δέντρα. Στο προικοσύμφωνο σ. 54, κ.1 το 1886 ο προικοδότης Βασίλης Αρτίκης αφού προικίζει το νέο ζεύγος, την αδελφή της γυναίκας του, Διαμάντη, με τον Δ. (Χατζή) Ελευθέρη, ξεχωρίζει στο τέλος από ένα κτήμα τρία δένδρα εν μέσω αυτών και μια συκιά για να δωριθούν σε «αναδεκτό» του. Στο προικοσύμφωνο σ. 66,τ.1, το 1886 μαζί με το σπίτι, ένα ελαιόκτημα και το μισό αμπέλι στην Άναξο, αναφέρεται ιδιαίτερα και μια συκιά στην «κούλα» σε ένα από τα κτήματα. Στο προικοσύμφωνο σ.75,τ.1 παραχωρείται το κτήμα Νόχτος με διάφορα δένδρα και μία «συκή»! Στο προικ. σ.95, τ.1 ορίζεται ότι από το «αλώνιον» εις θέσιν Μαυροσυκιάν τα σύκα θα τα μοιράζεται η Χριστονύμφη που αρραβωνιάζεται, με την αδερφήν της Ασπασίαν.
Στη διαθήκη του ο Αντώνιος Αγγελόγλου χωρίζει το ελαιόκτημα «Χατζήμπαρμπάκα», στους δυο γιους του, αλλά ορίζει ότι « η συκή η εντός του μεριδίου του Ανδρέα θα ανήκει στο άλλο μερίδιο του Γαρόφαλου». Στις αναμνήσεις της μητέρας γίνεται πολλές φορές αναφορά για τις συκιές της οικογένειας στο κτήμα τους στον Άγιο Δημήτριο περιφέρειας, λέγοντας ότι σε ηλικία περίπου 18 ετών της είχε ανατεθεί η φύλαξη των σύκων, όπως γινόταν σε όλες τις οικογένειες, για να μαζευτούν στον καιρό τους και να αποθηκευτούν για τον χειμώνα. Θυμάται ότι τα κατανάλωναν ξερά όλον τον καιρό και για γλύκισμα τα τηγάνιζαν σε κάποιες περιπτώσεις, οπότε έμοιαζαν και μύριζαν όπως το γλυκό των Χριστουγέννων «την πλατσέντα».
Γίνεται κατανοητή η σημασία των σύκων στην οικονομία του σπιτιού και είναι γνωστό ότι σε όλο το νησί της Λέσβου ίσχυε το ίδιο. Η συντήρηση των ξηρών σύκων γινόταν στην περιοχή μας με ελαφρό ψήσιμο στον φούρνο και την αποθήκευσή τους σε κουτιά σε πυκνή τοποθέτηση, μαζί με διάφορα αρωματικά βότανα, βασιλικό και δάφνη. Το εμπόριο των ξηρών σύκων συνεχιζόταν μέχρι λίγες δεκαετίες πριν και ιδιαίτερα στην περιφέρεια της Γέρας με ξηραντήρια και μεθόδους συντήρησης.

Σύκα σε διάταξη συντήρησης από το 1200 π.Χ.  (Παλαιστίνη).

Για το 1912 η Ελληνική διοίκηση του νησιού καταγράφοντας την κατάσταση που παρέλαβε από την οθωμανική, διαπιστώνει ότι στην περιοχή της Πέτρας της Καλλονής και της Ερεσού, η καλλιέργεια της συκιάς είναι μεγαλύτερη. Η παραγωγή δε του νησιού ανέρχεται σε 500-600 χιλ. οκάδες. Η παντοκρατορία της καλλιέργειας της ελιάς θα υποβαθμίσει αργότερα τη συμμετοχή των σύκων στην οικονομία του νησιού. Η τυποποίηση βεβαία και εμπορία των σύκων στο νησί δεν έχει σταματήσει μέχρι σήμερα, αν και συρρικνώθηκε.
_____________
Δεδομένα αγροτικής παραγωγής της Λαφιώνας το 1548

-36 μονάδες κριθάρι

-30 μονάδες σύκα                         

-30 μονάδες ελιές

-20 μονάδες κουκιά

και 2,5 τόνους περ. μούστο.

Πρωτοχρονιά του 1925 από τον Αντώνιο Κουτζαπαναγιώτη

ΤΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΤΖΑΝΟΥ

Ένα σχολικό τετράδιο μικρού μεγέθους, του μαθητή Αντωνίου Ε. Κουτζαπαναγιώτη από το 1925, βρέθηκε σε ένα αρχείο. 

Είναι χρώματος μπλε-λουλακί, 12 φύλλων και φαίνεται να είναι γενικής χρήσης αφού περιέχει κανόνες μαθηματικών, πράξεις αριθμητικής, άσκηση καλλιγραφίας και δυο φορές γραμμένο το ημερήσιο πρόγραμμα. 

Τέλος γράφει δυο φορές τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς .

Ονομάζει τον εαυτό του Αντώνιο Ε. Κ. Παναγιώτου αλλά και Ευστρατίου Τζάνου.

                                                                                           

 Η Ετικέτα γράφει: 

                                                                                                   Α Αντόνιος Ε. Κ. Πάναγιωτού

        1925 ..... ημέρα τετάρτη 

        Ευστράτιος Τζάνου 1925

             Τάξης Τάξεος ...

             φιλ 12

Το πρόγραμμα της εβδομάδας:

Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς  

ετοίμαζε ο Αντώνης Ε. Κουτζαπαναγιώτης το 1925, τον καιρό που ήταν μαθητής στο Δημοτικό.
Τα έγραψε στο τετράδιό του, ίσως ακούγοντάς τα από τον δάσκαλο ή από συμμαθητές.

Γεννημένος το 1914, πρέπει να ήταν στην πέμπτη τάξη αφού είχε και την φυσική ως μάθημα, εάν βέβαια υποθέσουμε ότι φοίτησε κανονικά, πράγμα δύσκολο για τα χρόνια εκείνα. Το πιθανότερο είναι να ανήκε σε μικρότερη τάξη, στην ηλικία των 11 χρονών. 

Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς:

Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία,

 πηγαίνει στην Ιερουσαλήμ την πόλη την αγίαν.

Στο δρόμο που επήγαινε βρίσκει τον Ιωάννη
μαζί με τον Γρηγόριο και τους εχαιρετάει.
'Ωρα καλή Γρηγόριε και πούθεν απηγαίνεις;

Απ' το σχολείο εσχόλασα στη μάνα μου πηγαίνω. 

Αν σχόλασες απ' το σχολειό πες μας ένα τραγούδι

Εγώ γράμματα εμάθαινα, τραγούδια δεν ηξεύω!
Αν μάθαινες τα γράμματα πες μας την αλφαβήτα.
Ξηρό ραβδί ... ξηρούς βλαστούς επέτα
και απάνω στους ξηρούς βλαστούς περδίκια φωλιασμένα.
Δεν ήταν μόνο πέρδικες, γαρουφαλιές λεβέντικες
μα και περιστεράκια, μαύρα μου γλυκά ματάκια
και κέρνα τον αφέντη μας Βασίλη τον λεβέντη μας...


Θα μένουν στη μνήμη μας, όσο ζούμε, αυτοί που πέρασαν από 
το χωριό αυτό, με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους ο καθένας. 

Αρνούμαστε να τους αφήσουμε στη λήθη του παρελθόντος.
Είναι ένας τρόπος να αντιστεκόμαστε στη φυλλορροή του χωριού της Λαφιώνας.

             Καλή χρονιά σε όλους τους λαφιωνιάτες !!!! 

Το προικοσύμφωνο της Αρχόντως στη Λαφιώνα το 1788

Ένα προικοσύμφωνο της Λαφιώνας  του 1788, έχει ενδιαφέρον από πολλές πλευρές!

Χιλιοδιπλωμένο και με το κέντρο του χαρτιού να λείπει, πυκνό γράψιμο αλλά δυνατόν να διαβαστεί, έστω και με τα κενά της φθοράς, διαβάσαμε τα εξής ενδιαφέροντα:

ΙC     XC

Γενητο ύψιστε τω ελεος        +          σου εφ ημας

NI    KA

ης την δόξαν του υψίστου και θεού και σοτήρος ημών ιησού χριστού.

ης την πρεζβήαν της πανυψίστου εβλογημένης δεςπήνης ημόν

θεοτόκου και αηπαρθένου μαρίας ης την πρεζβήαν τον αγίον

ενδόξον και πανεφήμον αποστόλων ης την πρεζβήαν τον ενδόξον

 θεοστέπτον βασιλέον και ηςαποστόλον κοσταντήνου και ελένης ης την

πρεζβήαν του αγίου ενδόξου μεγαλωμάρτηρος προκοπήου και πά-

ντον τον αγίον αμήν.   ================  

καγο εγο ω θομας και η γινη μου κοσταντινα

 με γνομη και θελήση προς το λαβην ενόμω αν-

δρί της την φηλτάτην μας θηγατέρα ονόματη αρχοντού να πάρωμεν

γαπρό τον κιρ γιοργι τάτομεν ης την πρύκα αφτουνόν προτον το ε-

λεος του θεου και την εφχή τον γονέον ότη εφχή γονέον στηρίζον θε-

μεληα ηκον επητα    =============   ο πλουσηόδορος θεός εν πρό

της της διανωμης – το οςπητη αρματωμενω ος καθος εβρηςκηται

κριβατ[ι]ού στροσηα  - 4 μαξηλάρες -4 μαξηλάρια -10 μ===ληα -16

πητούνηα -2 τητζηρέδης  -3 ===μηα -10 σηνή  -1 πητόταψα  -2

τάση  -1 ταβάς -1 καρπέτης   -====πεφηα -1 παπλόματα  -2

της νήφης φουρισές =============== -3 φουστάνη -5

κατουκόρμηα  -6 σπαν======       δακτηλήδηα     -4=============

=============1 ερχόμε  =======

τα πράγματα  στουν αγιον

δημήτρι στου κά[μ]που του χουρι==== καθός εβρίσκηται σήμπλης ο φαρ

θούλης  στη πλακούρα ηλ[ι]ές ος καθός εβρίσκηται, παρα δεκα= ριζες

από της πανου ηνη δικές μου δ====μολήδια -10χο έτερον ης ημον

και αμην αμήν εν έτη 1788 αβγούστου 2

χατζηηλη μαρτης

κωστατηςτουμαρ

χαλημαρτης

κωσμαςμαρτης

Θέμα λοιπόν του θεού ο επικείμενος αρραβών και τελετουργικό το προικοσύμφωνο, για τη συμφωνία και την προικοδοσία.
Ο Θωμάς και η Κατίνα θ' αρραβωνιάσουν την θυγατέρα τους Αρχόντω, με τον κυρ Γιώργη, γι' αυτό και θα τάξουν προίκα το σπίτι με την αρματωσιά του: τα κουζινικά του όλα, τα στρώματα και τα σκεπάσματα, τα ρούχα και τα χρυσαφικά της νύφης και στο τέλος δυο χωράφια, το ένα στην πλακούρα και το άλλο στον κάμπο του χωριού, στον Άγιο Δημήτρη.Πριν 230 χρόνια!
Βρισκόμαστε χρονικά στο κέντρο της τουρκοκρατίας και καταφέρνει η Λαφιώνα να εξασφαλίζει ακόμα οικονομικά τον γάμο με κάποια περιουσία για να συνεχιστεί η ζωή στο χωριό.
Η εύφορη πλακούρα υποστηρίζει από τότε τη ζωή μας, ο δε Άι Δημήτρης, από τότε, αποτελεί περιοχή της Λαφιώνας, ονομάζεται από τους τότε λαφιωνιάτες ως κάμπος του χωριού. 
Σήμερα θεωρείται αγροτική περιοχή της Πέτρας, αν και οι ιδιοκτησίες που περιτριγυρίζουν το προσκύνημα είναι ακόμα της Λαφιώνας.
Δεν μπορούμε να συνδέσουμε τους ανθρώπους  του παρόντος συμφωνητικού με σημερινή οικογένεια, γιατί έχει περάσει πολύς καιρός. Το έγγραφο αυτό άλλωστε ήταν ξεχασμένο ή παρατημένο σε βιβλίο της Εκκλησίας 

Ο Χώρος και ο χρόνος

Η Λαφιώνα χτίστηκε εκμεταλλευόμενη ένα κάθισμα του υψώματος Ρούδι και αναπτύχθηκε μέσα στη ζώνη με τις βελανιδιές[1] που φύτρωναν μετά τα πεύκα των κορυφών και πριν τον ελαιώνα που κατεβαίνει στον κάμπο. 

Ο κατοικημένος χώρος,  βλέποντάς τον από τον Άγιο Γεώργιο, σχηματίζει ένα σπασμένο Δ, με κορυφή στο δημοτικό σχολειό και τις άλλες άκρες προς τα βόρεια στο σπίτι του Βουλγαρέλλη και προς το νοτιά  στο σπίτι της Βιβής Αχουλιά. 

Η εικόνα της Λαφιώνας από μακριά δείχνει ένα καινούριο χωριό με τις φροντισμένες του στέγες και τα ανακαινισμένα του σπίτια. Αλλά και από κοντά η εικόνα είναι όμορφη, με τις πέτρινες κατασκευές, σπίτια και καταστήματα το ένα συνταιριασμένο με το διπλανό του, τους πλακόστρωτους δρόμους, πλαισιούμενη και από την απαράμιλλη θέα προς το επίνειο, την Πέτρα, τον Μόλυβο, τη θάλασσα μέχρι τις παλιές πατρίδες της Ανατολής. 
Από τις εκατόν εβδομήντα σχεδόν κατοικίες, μόνο οι πενήντα κατοικούνται πλέον, οι δε υπόλοιπες ανοίγουν το καλοκαίρι με την επάνοδο των αποδήμων.

Πρώτα βελανιδιές και πεύκα ύστερα οι ελιές κι ο κάμπος.

Κλιματικά η περιοχή είναι ψυχρή τον χειμώνα, και το υψόμετρο των 250 μ. περίπου από τη μια ευνοεί ελαφρές χιονοπτώσεις και παγετούς από την άλλη όμως δεν έχει την υγρασία των παράλιων περιοχών, τα δε καλοκαίρια το κλίμα επηρεάζεται από τη δροσιά των πευκόφυτων υψωμάτων Ρούδι και Σκοτεινού για ένα ήπιο θέρος.

                                           Η ζώνη της βελανιδιάς κάτω απ΄το Σκοτεινό.

Στο ρούδι

Σκοτεινό

                                                   Βελανιδιά και κισσός σε εναγκαλισμό.

                                                         Η ανατολική πλευρά του χωριού

                 Η Λαφιώνα, οι δίδυμοι λόφοι της, η θέα στη θάλασσα. (φωτό Γ. Παπαδόπουλου)

Η Λαφιώνα δεν ήταν πάντα στη σημερινή της θέση.

Από τα πρωτοβυζαντινά τουλάχιστον χρόνια, που θεωρείται ότι υπήρχε, δηλ. γύρω στο 500 (σύμφωνα με τρεις μελετητές), βρισκόταν πιο βόρεια .

Η προηγούμενη Λαφιώνα βρισκόταν γύρω από τον Άγιο Ιωάννη Πρόδρομο, όπου ανιχνεύονται πολλά απομεινάρια κατοίκησης με πλούσια κεραμική και θεμέλια κτισμάτων.

Η δε παλαιότερη και ίσως πρώτη από όλες, ήταν αυτή στη θέση της κοιλάδας του Τεκέ στα ερείπια του Αγίου Αλεξάνδρου.

Στη σημερινή θέση της δεν έχουν βρεθεί ποτέ και σε καμιά περίπτωση παλαιότερα κτίσματα ευρήματα παντός είδους, όπως συμβαίνει στις δυο προηγουμένως αναφερθείσες θέσεις. Έτσι δεν έχει ασχοληθεί ακόμα κανείς για τη χρονολόγηση της τωρινής της θέσης.

ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Από την προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα αρχείο των παλαιότερων φωτογραφιών που υπάρχουν ακόμη στο χωριό, με τους ανθρώπους που πέρασαν απ΄τα χώματα που πατούμε εμείς οι σημερινοί, είτε με την δημοσίευσή τους στο διαδίκτυο είτε με την φωτογράφιση από τα σπίτια που ανοίγουν το καλοκαίρι, βρέθηκαν αρκετές φωτογραφίες λαφιωνιατών και αρκετά παλιές, με παλαιότερη αυτή του 1895.
Αυτό που δεν βρέθηκε είναι φωτογραφία τοπίου, που να μας δείχνει εικόνα του χωριού που είχε πριν το 1950.

 Φωτο, Μια από τις λίγες φωτογραφίες και σχετικά πρόσφατη, της δεκαετίας 1950; επάνω στη δεξαμενή, «στο τεπόζιτο», που πρόκειται για φωτογράφιση συμπεθέρων μετά τον αρραβώνα του Ανέστη Αυγερινού. Φαίνονται από δεξιά δυο σπίτια της γειτονιάς «Άμμος» και από αριστερά τουλάχιστον άλλα δύο από το «Σπυρί». (Από την οικογένεια Ηρώς Κουτζαπαναγιώτη) 

                          Από την οικ. Τουλουμτζή. Κοιτάζοντας το σχολείο, πίσω τους το χωριό (1960;)

Πάντα υπάρχουν ελπίδες να βρεθούν κι άλλες φωτογραφίες. Έτσι, από τη θέση αυτή και με την ευκαιρία, να παρακαλέσω  αυτούς που δεν άνοιξαν τις οικογενειακές αναμνήσεις τους ακόμη, να το κάνουν για τη Λαφιώνα και την αιωνιότητα!  

---

[1] Η ζώνη της βελανιδιάς που έχει πλέον λατομηθεί μια που δεν έχει ο καρπός της οικονομικό ενδιαφέρον, φαίνεται έντονα από το ύψος του Αϊ Γιάννη του Πρόδρομου, σε όλη την περιοχή Καυκάρια και κάτω από το χωριό στη «Χαρατσιά» μα και στη μέση του Σκοτεινού πριν αρχίσει ο ελαιώνας.   Όπως και άλλα χωριά στη δυτική Λέσβο έτσι και στη Λαφιώνα γινόταν η συλλογή του καρπού της βελανιδιάς και η εμπορία του. Στο αρχείο της Εκκλησίας μας υπάρχουν αρκετές αναφορές για πώληση βελανιδιού και έσοδα για την ενορία τα έτη 1905- 1907. Μεταπώληση βελανιδιού έκαναν ο Παρασκ. Αχουλιάς και ο Βασ. Μαραγγός. Η τελευταία βελανιδιά εντός του χωριού ήταν αυτή της Αγίας Παρασκευής που γερασμένη έπεσε μεγαλοπρεπώς τη δεκαετία του 1950. Λέγεται ότι τα βελανίδια της ήσαν βρώσιμα με την γεύση του κάστανου.

Η κατασκευή του Νάρθηκα και της οικίας του εφημερίου του ναού της Λαφιώνας το 1920-1925

Ο ενοριακός ναός της Λαφιώνας 

Με βάση τα λυτά έγγραφα και τα στελέχη των αποδείξεων που βρέθηκαν αποθηκευμένα στο χώρο της σκάλας προς τον γυναικωνίτη του ναού, στα πλαίσια μελέτης[1] για την αποκατάσταση  ζημιών του ΒΔ τμήματος του ναού, τον Οκτώβριο του 2018 και με τα πρακτικά της Ενοριακής Επιτροπής του 1920 1925 επιχειρούμε να περιγράψουμε στοιχεία του καιρού και φάσεις της κατασκευής του νάρθηκα του ναού και του γυναικωνίτη.

Στη μνήμη του χωριού, δηλαδή των παλαιοτέρων κατοίκων του, έχει γραφτεί ότι το 1920, επί προεδρίας της Κοινότητος Γεωργίου Παπαδάκη και με άγνωστα κονδύλια[2] χτίστηκε ο Νάρθηκας του ναού, έργο που για την εποχή αυτή θεωρήθηκε σπουδαίο και πιστώθηκε στη φήμη του προέδρου, του και πρώτου προέδρου μετά τη δημιουργία ανεξάρτητης Κοινότητος Λαφιώνος τον Αύγουστο του 1919.

Σκόρπιες αποδείξεις αναφέρουν ότι δαπανήθηκαν τα εξής ποσά:

Δρχ. 37 , επτά φορτία ασβέστη,     3 Μαΐου 1920

Δρχ. 163, 4 τεμάχια σιδήρου,          7 Μαΐου 1920

Δρχ. 90, επισκευές, Σιδεράς Θεόδωρος, 2 Μαΐου 1920

Δρχ. 936 , 3000 οκάδες ασβέστου, 3/5/1920

Δρχ. 573, μεροκάματα για σχίσιμο λεύκων και πεύκων, 10/05/1920

Από στέλεχος αποδείξεων διαβάζουμε :

Δρχ. 728, αξία 14 ημερομισθίων  (προς 52 δρχ)                          10/2/1925

Δρχ. 572,.αξία.11.ημερομισθίων,λαβών, Σπύρος Λαγοδέλης, 10/2/1925.

Δρχ. 672 αξία 15 ημερομισθίων  (προς 45)

Δρχ. 600 αξία 15 ημερομισθίων λαβών  Αλ. Βουλγαρέλης

Δρχ 900 αξία 22 ημερομισθίων λαβών Θ. Κινδριδέλης             15/2/1925

Και έπεται συνέχεια…

Εικάζεται ότι τα μεγάλα αυτά ποσά και τα πολλά υλικά που δαπανήθηκαν το 1920 αφορούν την κατασκευή του Νάρθηκα του ενοριακού ναού του χωριού. Και οι πληρωμές από το εκκλησιαστικό ταμείο άρχισαν το 1920.
Οι εξοφλήσεις εργατών και υλικών τον Μάιο του 1925, φαίνεται να ταιριάζει με το άλλο έργο του ναού την  οικοδόμηση της οικίας του εφημερίου εντός του περιβόλου του ναού.

Μια οικία αποκλειστικά για τον παπά, ήταν στη σκέψη του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου από καιρό, όταν το 1924 έγινε έξωση του εφημερίου εκείνου του καιρού από τον  ο ιδιώτη που του ενοικίαζε[4] σπίτι. Και την επόμενη χρονιά έδωσαν λόγο οι επίτροποι, ότι θα διαθέσουν από τον προϋπολογισμό του επόμενου έτους ως αρχή, 3500 δρχ. για έναν μικρό οίκο του εφημερίου, λεφτά που είχαν λογισθεί για την επισκευή της Αγ. Παρασκευής. Τον Απρίλιο του 1925 το Εκκ. Συμβούλιο αποφασίζει εκ νέου και ανεβάζει το ποσό για τον οίκο του ιερέα στις 10 χιλιάδες δρχ.
Τελικά στον απολογισμό του έτους 1925, σημειώνεται κόστος κατοικίας εφημερίου 11.269,50 δρχ.

Στο έργο πάντως του Νάρθηκος εργάστηκαν πολλοί λαφιωνιάτες, εργάτες και μαστόροι.
Ο πρώτος χτίστης της πέτρας ήταν ο Αλέκος Βουλγαρέλης αλλά και ο Θεοφάνης Κιντριδέλης .

Με τις ξυλοκατασκευές ασχολήθηκε ο γνωστός στην περιοχή ξυλουργός Πέτρος Μεϊμάρης, πατέρας του δασκάλου Χριστόδουλου Μεϊμάρη, για τις σκαλωσιές και τα πατώματα της σκάλας και του γυναικωνίτη. 

Τα τρία τοξωτά ανοίγματα του νάρθηκα

Όσο για τη μεταφορά όλων των υλικών ασχολήθηκαν οι αγωγιάτες του χωριού όπως ο Τζάνος Ανδριώτης ο Ευριπίδης, ο Γεώργιος και ο Ευστράτιος Μουμτζή, ο Αλέξης Κράλογλου, ο Χρ. Ανδριώτης  ο Γ. Γκάγκας, και ο Ξενοφών Αυγερινός, για την άμμο τον ασβέστη τις πέτρες τα χώματα αλλά και ό,τι άλλο ήταν προς μεταφορά.

Για το σχίσιμο πέτρας αναφέρεται ο Χριστόδουλος Σταύρου (Γελαγώτης;) αν και αργότερα γνωστός στην τέχνη αυτή ήταν ο Χριστ. Κυριάκου Παπάζογλου.

Ακόμα υπάρχουν και μεροκάματα για σχίσιμο πεύκων και λεύκων.

Για όλα τα σιδηρικά και εργαλεία πρόκες τσάγρες μεντεσέδες και τα εξαρτήματα θυρών και τζάμια παραθύρων,φρόντισαν καταστήματα της Πέτρας. Αναφέρεται αυτό του Φραντζή.

Χρησιμοποιήθηκαν πέτρες από το ρούδι, όπως και για πολλά σπίτια του χωριού και για την ξυλεία κατέβασαν πεύκα από το ίδιο ύψωμα αλλά και λεύκες από τα περιβόλια της Λαφιώνας.

Τα μεροκάματα κυμάνθηκαν μεταξύ των 15 , 45 αλλά και 52 δρχ, ανάλογα το είδος εργασίας.‘Όσες αποδείξεις βρέθηκαν συγκεντρώνουν ποσόν δαπανών  13.000 δρχ. ενώ το βιβλίο Ταμείου της Εκκλησίας αναφέρει, ως τελικό, ένα αρκετά μεγαλύτερο ποσό.

Για τους σύγχρονους του Γ. Παπαδάκη το 1925 η εικόνα του ναού φαινόταν βελτιωμένη και το σύνολο μεγαλύτερο στον άξονα Ανατολή-Δύση  αλλά και ομορφότερο. Αργότερα θα προστεθεί και το μικρό γραφείο του ναού για τις γραμματειακές ανάγκες της ενορίας.

Με την λήξη των εργασιών θα τοποθετηθεί η κτητορική πλάκα του ναού ψηλά στην πρόσοψη του νάρθηκα που θα φέρει χρονολογία κατασκευής το 1807 και τη χρονολογία έναρξης κατασκευής του νάρθηκα 1920, εκλαμβανομένη ως«ανακαίνιση[3]» του ναού. Οι εξόφληση εργασιών και δαπάνης υλικών θα συνεχίζεται μέχρι τον Μάιο του 1925.

Η οικία του εφημερίου στο βάθος της αυλής (το κελί).

Στο μέτωπο του νάρθηκα μαρμάρινη πλάκα "το ομφάλιο" του ναού με  δυσδιάκριτη ανάγλυφη αναπαράσταση.

---

[1] Από την αρχιτέκτονα Μαρία Τσιτιμάκη

[2] Η περιουσία της ενορίας, τα έσοδά από την ετήσια πώληση του ελαιολάδου και οι χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες με έντοκο δανεισμό στους ενορίτες, μπορεί να υποστηρίξει τα έξοδά του ναού και τις αναγκαίες ανακαινίσεις του .Το 1923 το συμβούλιο της Εκκλησίας με πρόεδρο τον Απόστολο Καλατζή, αποφασίζει να εκποιήσει πολλά ελαιόδενδρα ευρισκόμενα «τήδε-κακείσε». Το δε έτος 1925 θα πωληθεί το κτήμα της εκκλησίας στα «Κόκκαλα» και αυτά στα «Άσπρα χώματα» και τον «παλαιόμυλο». Σύνολο εσόδων  11.950 δρχ. (Συνεδριάσεις, Ενορίας 22/7/1923. Αρχείο Ναού).

[3] Τουλάχιστον μια απόδειξη αναφέρει εξόφληση επισκευών στο ναό, τον καιρό της "Ανακαίνισης"

[4] Το ενοίκιο του ιερέα ήταν 280 δρχ.